Problem (prawie) każdego z nas.
Poranek. Budzik w komórce dzwoni zdecydowanie zbyt głośno by móc go zignorować. Otwieram oczy. Na wpół śpiąc rozprawiam się z piekielnym budzikiem. Całe szczęście Pierworodna wciąż śpi, gdyby się obudziła mógłbym zapomnieć o wypitej w spokoju porannej herbacie. Wstaję… a raczej próbuję wstać, bo w plecach czuję ból i sztywność. No tak, w moim wieku nagłe wstawanie przestaje być już bezpieczne. Obracam się na bok i dopiero z tej pozycji siadam na brzegu łóżka. Tak uczyli na studiach… Przeciągam się, ale czuję że plecy są totalnie sztywne. Dodatkowo ten ból. Starość pomyślicie? O nie moi Drodzy! To smutny obraz dorosłości większości z nas.
Smutna statystyka
Ból odcinka lędźwiowego jest jedną z najczęstszych dolegliwości naszej cywilizacji. Według Włoskich badań z 2016 roku ból dolnej części pleców może dotyczyć nawet 84% całej populacji.
Co więcej, u części chorych (tu badania są rozbieżne i pokazują wartości od 6% do 45%) może rozwinąć się przewlekły ból pleców. Przewlekły, czyli trwający ponad 3 miesiące, bez widocznego zmniejszenia.
Pakistańskie badania z 2018 roku jasno pokazują, że istnieje silna korelacja między bólem a spadkiem odczuwanej jakości życia. Poza obniżonym samopoczuciem bólowi pleców towarzyszą również inne objawy. Są wśród nich między innymi zaprzestanie aktywności fizycznej, ograniczona ruchomość kręgosłupa, drętwienia kończyn dolnych i ból promieniujący na inne okolice ciała.
Skoro więc ból dolnego odcinka pleców jest tak powszechny i ma tak daleko idące skutki, na pewno istnieją dobrze poznane przyczyny. Prawda? No, z tym właśnie bywa różnie…
Niejasne przyczyny bólu pleców.
Diagnozowanie przyczyny bólu pleców może być i najczęściej jest, bardzo kłopotliwe. Jest wiele struktur, których uszkodzenie może dawać objawy i być może dlatego 90% przypadków określonych jest jako idiopatyczne, czyli nieznanego pochodzenia.
Przeciążone mięśnie odcinka lędźwiowego. Wiele badań wskazuje tę przyczynę jako najpowszechniejszą. Na skutek siedzącego trybu życia i braku ruchu przeciążeniu ulegają mięśnie prostowniki grzbietu w odcinku lędźwiowym. Przeciążenie objawia się stałym, wzmożonym napięciem. Wzmożone napięcie powoduje drażnienie receptorów bólowych (nocyceptorów) w mięśniach, co generuje uczucie bólu. Dodatkowo ból i napięcie mięśni mogą znacznie ograniczyć ruchomość dolnego odcinka tułowia.
Kolejną przyczyną bólu pleców może być konflikt w obrębie stawów sąsiadujących kręgów. Choć potocznie myślimy o kręgosłupie jako jednej strukturze, to składa się on z szeregu kręgów poukładanych jeden na drugim. Kręgi łączą się ze sobą w ten sam sposób jak pozostałe kości w ciele, czyli za pomocą stawów. Zmniejszenie grubości krążka międzykręgowego (potocznie zwanego dyskiem) oraz ciągłe przeciążenia powodują chorobę zwyrodnieniową stawów kręgosłupa. Jest to temat na osobny artykuł, tu jedynie zaznaczę, że stawy te mają wiele wolnych zakończeń nerwowych, czyli łatwo przewodzą ból.
Wspomniany przed chwilą krążek międzykręgowy to kolejna struktura, która może wywołać dolegliwości bólowe w obrębie pleców. W Wyniku zmian degeneracyjnych (czyli dyskopatii), uszkodzony krążek może wpuklić się do kanału kręgowego, w którym biegnie rdzeń nerwowy. Ucisk na rdzeń powoduje ból, osłabienie siły mięśniowej i zaburzenia czucia.
Ból pleców może mieć charakter korzeniowy. Oznacza to, że korzenie nerwowe na skutek ucisku lub powstałego stanu zapalnego generują sygnały bólowe. Wspomniane korzenie nerwowe to części nerwów obwodowych, które między innymi zaopatrują różne okolice ciała w możliwość czucia. W wypadku ich uszkodzenia ból promieniuje wzdłuż dotkniętego chorobą nerwu. Chyba najbardziej znaną dolegliwością dotyczącą nerwu obwodowego jest rwa kulszowa. Ucisk korzeni nerwowych najczęściej następuje w obrębie otworów międzykręgowych. Otwory międzykręgowe są tworzone przez dwa sąsiadujące kręgi kręgosłupa. Gdy kręgi z różnych przyczyn ulegają zwyrodnieniu, otwory międzykręgowe zmniejszają się, co prowadzić może właśnie do ucisku na nerw.
Kolejna z przyczyn bólu pleców, którą należy rozważyć to zablokowanie stawów krzyżowo biodrowych. Stawy te znajdują się poniżej odcinka lędźwiowego, ale ograniczenie ich ruchomości powodować może naprężenia w ścięgnach, więzadłach i torebkach stawowych kręgów. Jest to dość nieoczywista przyczyna bólu pleców, ale spróbuję to zagadnienie choć trochę rozjaśnić. Ciało człowieka składa się z wielu tkanek. Tkanki te nie są zawieszone w próżni. Przeciwnie, przenikają się i łączą w jedną całość. Gdy następuje ograniczenie funkcji jednej z nich, tak jak w wypadku zablokowania stawów krzyżowo biodrowych, tkanki sąsiednie odczuwają tego skutki. To współwystępowanie napięcia sąsiadujących tkanek opisuje model tensegracyjny, o którym powstanie osobny artykuł.
Wreszcie ostatnią z wymienionych tu możliwych przyczyn bólu pleców jest stenoza (czyli zwężenie) kanału kręgowego. Przerośnięte blizny, pogrubiałe więzadła, stan zapalny, czy znacznie uszkodzony krążek międzykręgowy, mogą zmniejszyć światło kanału kręgowego i powodować znaczne dolegliwości.
Co to wszystko oznacza dla fizjoterapeutów i masażystów? Aby przeprowadzić skuteczną terapię musimy umieć zdiagnozować pacjenta. Zamiast zadowolić się określeniem “ból pleców” poszukajmy przyczyny dolegliwości. Pomocne mogą być badania obrazowe bolącego odcinka kręgosłupa. Również prawidłowo przeprowadzona diagnostyka funkcjonalna pozwala postawić logiczną i możliwie najbardziej prawdopodobną hipotezę co do przyczyn bólu pleców. A przecież chcemy wiedzieć co dolega pacjentom. Prawda?
Allegri M. i wsp. Mechanisms of low back pain: a guide for diagnosis and therapy
Afia F. Association of pain intensity with quality of life and functional disability in university students with lumbago